Volgens de traditionele Chinese geneeskunde (TCM) is het hoofd waar de yangmeridianen van de armen en benen elkaar ontmoeten. TCM beschouwt het hoofd als “de samenvloeiing van yang”. Bovendien stromen essentie en bloed van de vijf zang-organen en lucide yang (pure essentie) van de zes fu-organen allemaal in het hoofd. De samenstroming van yang en essentie in het hoofd dient namelijk om de hersenen (zee van merg) en de openingen van het hoofd te voeden. Het hoofd is daarnaast nauw verbonden met andere delen van het lichaam en alle organen zijn verantwoordelijk voor het voeden ervan. Factoren zoals abnormale weersomstandigheden, externe ziekteverwekkers, emotionele of orgaanproblemen kunnen gemakkelijk het hoofd aantasten. Hoofdpijn zal worden geactiveerd wanneer deze externe of interne factoren de stroom van de meridianen belemmeren. Ook de toevoer van voedingsstoffen naar het hoofd verstoren of de openingen blokkeren. In dit artikel geven wij TCM-opvattingen over de ontwikkeling van hoofdpijn.
Hoofdpijn is een subjectief symptoom en ook een veelvoorkomende pijn. Het kan zichzelf ontwikkelen of als teken van andere gezondheidsproblemen. Hoofdpijn kan worden veroorzaakt door problemen in het hoofd maar ook elders in het lichaam. Het heeft ook talrijke oorzaken en kan verschillende pathologische mechanismen inhouden. Hoofdpijn in TCM wordt in het algemeen in twee hoofdcategorieën ingedeeld, namelijk: exogene hoofdpijn en endogene hoofdpijn.
Exogene hoofdpijn
De hoofdpijn wordt geassocieerd met externe ziekteverwekkers. Een ongezonde levensstijl of tijdelijke lichamelijke zwakte kan het hoofd ook vatbaar maken voor externe ziekteverwekkers. Zes ziekteverwekkers (of kwaden zoals ze vaak in TCM worden genoemd) kunnen de meridianen van het hoofd binnendringen. De naar boven stromende yang-Qi van het lichaam onderbreken en ervoor zorgen dat bloed en Qi in het hoofd stagneren. De hoofdpijn wordt ook vaak veroorzaakt door een gecombineerde aanval van windpathogenen en andere seizoensgebonden pathogenen. Daardoor gedraagt het lichaam zich tijdens het ontwikkelingsproces anders.
Wind en koude ziekteverwekkers komen bijvoorbeeld waarschijnlijk in de bloedvaten terecht. Dit leidt tot een trage bloedstroom en tevens het hebben een windkoud hoofdpijnpatroon. Wind samen met warmte-pathogenen hebben daardoor de neiging om het hele hoofd te irriteren en de opening ervan te verstoren. Deze heeft een wind-hitte hoofdpijnpatroon. Wind samen met vochtigheid pathogenen hebben de neiging om de openingen te blokkeren en de yang Qi die in het hoofd stroomt te verstoren, Deze heeft dus een wind-vochtig hoofdpijnpatroon.
Endogene hoofdpijn
Zoals eerder beschreven is in TCM de hersenen de zee van merg, die is afgeleid van de essentie en het bloed van de lever en de nieren. Gevoed door de voedingsstoffen van de milt en maag. Endogene hoofdpijn wordt ook in verband gebracht met interne gezondheidsproblemen.
- Uitputting van de essentie van de nieren of insufficiëntie van het hersenmerg raakt het hoofd ondervoedt en disfunctioneert, wat leidt tot symptomen zoals hoofdpijn.
- Emotionele verstoring of stress kan ook leiden tot stagnatie van de lever. Met het verstrijken van de tijd zal de gestagneerde lever vuur genereren. Het vuur kan het hoofd aanvallen, de openingen onderbreken en daardoor hoofdpijn veroorzaken.
- Als de milt disfunctioneel is, kan deze voedsel en dranken niet effectief in voedingsstoffen omzetten. Zo zal er onvoldoende voedingsstoffen zijn om het hoofd te voeden en zal de mentale activiteit ook afnemen. Een disfunctionele milt produceert ook vocht en slijm die de hoofdopeningen rechtstreeks aanvallen en zo hoofdpijn veroorzaken.
- Hoofdpijn na hoofdletsel is te wijten aan een bloedstasis in het hoofd. Ook zijn langdurige en aanhoudende hoofdpijn die aanwezig is met een stekende pijn gerelateerd aan plaatselijke bloedstagnatie. Meestal worden de collateralen van het hoofd aangetast.
Kortom, TCM gelooft dat hoofdpijn ofwel te wijten is aan overmatige ziekteverwekkers die de collateralen blokkeren en de openingen van het hoofd aantasten. Daardoor ontstaat er een tekort aan essentie en bloed die de hersenen niet voeden en ondersteunen.
Hoofdpijndiagnose stellen
Aangezien hoofdpijnsymptomen zich op verschillende manieren manifesteren, zal het een groot verschil zijn in de behandelingsstrategieën en medicamenteuze toepassingen. Bij het stellen van een hoofdpijndiagnose richten TCM-artsen zich op de details zoals de aard van de pijn, de locatie van de pijn, frequentie, duur, triggerende of verzwarende factoren, bijbehorende symptomen, pols- en tongmanifestaties. Een grondige medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek zijn ook cruciaal om de soorten hoofdpijn en de onderliggende disharmonieën van het lichaam te identificeren. Eenmaal alle gegevens verzameld zal een passend behandelplan worden bepaald. Enkele diagnostische criteria voor hoofdpijn worden hieronder vermeld.
Differentiatie van exogene of endogene hoofdpijn
Exogene hoofdpijn wordt meestal veroorzaakt door externe factoren, presenteert zich ook met exces syndromen. De behandeling vereist daarom het verspreiden van de opgehoopte wind of andere pathogenen. Aan de andere kant zijn endogene hoofdpijn meestal te wijten aan interne zwakte, aanwezig met deficiëntiesyndromen of een combinatie van zowel overmatige als deficiëntiesyndromen. In deze gevallen wordt behandeld met methoden zoals voeden, oplossen, zuiveren of onderwerpen om de interne balans van het lichaam te herstellen. Zodra de hoofdcategorie hoofdpijn duidelijk is, kan de behandelstrategie worden bepaald.
| Exogene hoofdpijn | Endogene hoofdpijn | |
| Start patroon | Acuut begin, relatief ernstig van pijn en van korte duur | Langzaam begin, relatief mild van pijn en langdurig |
| Aard van de pijn | Meestal beschreven als slepende pijn, kloppende pijn, brandende pijn, opzwellende pijn of pijn met een zwaar gevoel; de pijn kan ook aanhouden | Meestal beschreven als doffe pijn, pijn met een hol gevoel, pijn en duizeligheid; intermitterend en de ernst kan ook van de ene episode tot de andere verschillen |
| Extern symptomen | Gaat gepaard met symptomen zoals afkeer van koude, koorts, hoesten, keelpijn en algemene pijn | Geen uiterlijk syndroom |
| Triggers | Vaak veroorzaakt of verergerd door omgevingsfactoren | Verergerd door overbelasting en verlicht door rust |
Differentiatie van de aard van hoofdpijn
Soms helpt de aard van pijn ook om de oorzaak en het onderliggende disharmoniepatroon te begrijpen. Dit vormt tevens een richtlijn voor het bepalen van een specifieke methode om hoofdpijn te verlichten.
| Aard van pijn | Bijbehorende pathologische factoren |
| Slepende pijn of kloppende pijn | Hyperactieve yang, vuur of hitte |
| Pijn met een zwaar of neerwaarts gevoel | Slijm of vocht |
| Koude pijn met een duidelijk prikkend gevoel | Koude |
| Aanhoudende stekende pijn | Bloedstasis |
| Pijn met een opgezwollen gevoel | Hyperactieve yang Qi stagnatie Lever vuur Windhitte |
| Aanhoudende, doffe pijn met een hol, leeg gevoel | Uitputting van essentie en bloed |
| Pijn en duizeligheid | Deficiëntie van de Qi en bloed |
Differentiatie van de locatie van hoofdpijn
Er lopen veel meridianen door het hoofd, waardoor het nauw aansluit op de rest van het lichaam. Op basis van de volgorde en opstelling van de meridiaanstroom kunnen artsen ook de interne disharmonie identificeren die gepaard gaat met hoofdpijn. Locaties van hoofdpijnpijn helpen daardoor de betrokken organen en meridianen te verduidelijken en zo te bepalen welke specifieke functies moeten worden hersteld.
| Locaties van pijn | Bijbehorende disharmonieën, organen of meridianen |
| Over het hele hoofd | Yin-tekort aan de lever en de nieren. Ook een tekort aan bloed en Qi |
| Onderrug van het hoofd, meestal de nek | Hyperactieve yang |
| Hoofdkroon | Koude |
| Tempels, twee kanten van het hoofd | Lever vuur |
| Voorhoofd met betrekking tot het wenkbrauwgebied | Maagmeridiaan |
| Achterkant van het hoofd met de nek | Blaasmeridiaan |
| Zijkanten van het hoofd, waarbij ook de oren betrokken zijn | Galblaasmeridiaan |
| Hoofdkroon, of ook met betrekking tot de ogen | Levermeridiaan |
| Hoofdpijn vergezeld van kiespijn en keelpijn | Niermeridiaan |
| Hoofdpijn met een zwaar gevoel en gepaard gaand met diarree en zweten | Miltmeridiaan |
Referenties
- Zhou Wenquan et al (editor-in-chief), TCM Food Cures Based on Syndrome Differentiation, People’s Medical Publishing House, 2002
- Cheng Shaoen et al (editor-in-chief), Diagnostic and Therapeutic Essentials to Internal Medicine, Beijing Science Press, 2005
- BENSKY Dan & BAROLET Randall, Chinese Herbal Medicine – Formulas & Strategies, Eastland Press, Seattle, 1990
- Qin Bowei et al, Clinical Essentials to Traditional Chinese Medicine, People’s Medical Publishing House, 2005
- Wang Fu, Diagnostic and Therapeutic Experiences on TCM Miscellaneous Diseases, People’s Military Press, 2007
- Du Yuanhao (editor-in-chief), Prescriptions for Acupuncture and Moxibustion, Jiangsu Science & Technology Publishing House, 2004